Dự thảo Luật Khoa học và Công nghệ: 10 nội dung đổi mới định hình tương lai
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số mạnh mẽ, việc sửa đổi và hoàn thiện khung pháp lý về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (KHCN & ĐMST) trở thành yêu cầu cấp thiết đối với Việt Nam. Dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới Sáng tạo, đang được Quốc hội xem xét, không chỉ là một bản cập nhật luật pháp mà còn là tuyên ngôn cho một chiến lược phát triển mới, nhằm đưa Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu trở thành quốc gia phát triển có thu nhập cao.
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng.
Đổi mới sáng tạo: Từ khái niệm đến hành động
Lần đầu tiên, khái niệm "đổi mới sáng tạo" được đưa vào và đứng ngang hàng với "khoa học" và "công nghệ" trong dự thảo luật. Điều này thể hiện sự thay đổi căn bản trong tư duy phát triển, nhấn mạnh vai trò của ĐMST như một động lực then chốt để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.
Tăng cường quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình
Dự thảo luật đề xuất trao quyền tự chủ tối đa cho các tổ chức nghiên cứu, bao gồm tự chủ xây dựng bộ máy và chi tiêu theo cơ chế khoán chi. Đồng thời, yêu cầu nâng cao trách nhiệm giải trình và minh bạch trong sử dụng nguồn lực, nhằm đảm bảo hiệu quả và tránh lãng phí.
Hỗ trợ doanh nghiệp trong nghiên cứu và đổi mới sáng tạo
Dự thảo luật dành riêng một chương để quy định về các chính sách thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển và ĐMST trong doanh nghiệp. Theo đó, doanh nghiệp được phép trích lập nhiều hơn cho Quỹ Phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, được chi cho các hoạt động liên quan và được tính chi phí khấu trừ thuế. Đặc biệt, các khoản chi này còn được tính khấu trừ thuế với hệ số ưu đãi vượt trội là 150% và có thể lên đến 200% nếu đầu tư vào công nghệ chiến lược .
Chuyển trọng tâm phát triển công nghệ về doanh nghiệp
Dự thảo luật xác định doanh nghiệp là trung tâm của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Nhà nước sẽ hỗ trợ doanh nghiệp thông qua các chính sách "mồi" tài chính, theo nguyên tắc "Nhà nước chi 1 đồng để thu hút 3-4 đồng từ doanh nghiệp". Đồng thời, doanh nghiệp có lãi được trích tối đa 5% lợi nhuận trước thuế để lập quỹ đầu tư vào khởi nghiệp sáng tạo .
Phát triển hệ sinh thái khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo
Dự thảo luật nhấn mạnh việc xây dựng một hệ sinh thái hoàn chỉnh và cân bằng, bao gồm thể chế, hạ tầng, nhân lực và các chủ thể như doanh nghiệp, viện nghiên cứu, trường đại học, nhà nước, nhà nghiên cứu, các định chế tài chính, tổ chức trung gian, trung tâm ĐMST, các quỹ nghiên cứu phát triển, đổi mới công nghệ và đầu tư mạo hiểm. Trong hệ sinh thái này, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, thông qua việc đầu tư xây dựng các phòng thí nghiệm trọng điểm, phòng thí nghiệm dùng chung, hỗ trợ thông tin, tiêu chuẩn, sở hữu trí tuệ, ban hành cơ chế tài chính ưu đãi, hỗ trợ doanh nghiệp ĐMST, đồng thời thu hút và đãi ngộ nhân tài, chuyên gia trong và ngoài nước .
Chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu và đổi mới sáng tạo
Dự thảo luật quy định về việc chấp nhận rủi ro trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, cụ thể hóa chủ trương, đường lối của Đảng về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Điều này nhằm khuyến khích tinh thần nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo; động viên, bảo vệ các nhà nghiên cứu khi kết quả nghiên cứu không đạt được như mong muốn hoặc thậm chí thất bại .
Định hướng phát triển công nghệ chiến lược
Dự thảo luật xác lập định hướng rõ ràng về việc chuyển từ một quốc gia chủ yếu sử dụng công nghệ lõi sang làm chủ các công nghệ chiến lược có tác động lớn đến tăng trưởng kinh tế và an ninh quốc gia. Ngân sách nhà nước đầu tư có trọng tâm, trọng điểm, dành cho nghiên cứu và phát triển sẽ được ưu tiên phân bổ khoảng 40 - 50% để thực hiện các nhiệm vụ làm chủ công nghệ chiến lược, thay vì dàn trải như trước .
Chuyển nghiên cứu cơ bản về các cơ sở giáo dục đại học
Dự thảo luật định hướng chuyển dịch nghiên cứu cơ bản về các cơ sở giáo dục đại học, phù hợp với thông lệ quốc tế. Đây là nơi tập trung nhiều nhất nhân lực nghiên cứu cơ bản, nhất là nhân lực trẻ. Việc điều chỉnh nhu cầu nghiên cứu cơ bản xuất phát từ yêu cầu thực tiễn trong nghiên cứu ứng dụng, phát triển công nghệ tạo sự gắn kết giữa các loại hình nghiên cứu và tăng tỉ trọng nghiên cứu có tác động vào thực tiễn .
Cân bằng giữa khoa học tự nhiên và khoa học xã hội
Dự thảo luật đề xuất kết hợp liên ngành giữa khoa học tự nhiên và khoa học xã hội để đảm bảo các công nghệ phát triển gắn với bảo vệ các giá trị đạo đức cốt lõi của nhân loại. Đồng thời, phân biệt cách tiếp cận giữa nghiên cứu khoa học (ít định hướng ứng dụng, cần không gian tự do sáng tạo) và phát triển công nghệ (gắn với kết quả đầu ra, ứng dụng thực tiễn) .
Chuyển đổi số toàn diện hoạt động khoa học và công nghệ
Dự thảo luật hướng tới chuyển đổi số toàn diện hoạt động khoa học công nghệ và quản lý khoa học công nghệ. Các tổ chức nghiên cứu phát triển sẽ sử dụng nền tảng số quốc gia để quản lý đề tài, nhiệm vụ KHCN sử dụng ngân sách nhà nước, cơ quan quản lý nhà nước có trách nhiệm theo dõi toàn bộ vòng đời nhiệm vụ, kể cả khi kéo dài 10-15 năm. Dự thảo Luật chuyển từ mô hình tiền kiểm sang hậu kiểm, cắt giảm mạnh thủ tục hành chính và thay thế bằng quản lý số hóa, qua đó nâng cao hiệu quả điều hành, tính minh bạch và khả năng giám sát dài hạn .
Dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới Sáng tạo không chỉ là một bản cập nhật luật pháp mà còn là bước chuyển mình chiến lược, đặt nền móng cho một Việt Nam đổi mới, sáng tạo và phát triển bền vững trong tương lai. Việc thông qua và triển khai hiệu quả dự thảo luật này sẽ là chìa khóa để Việt Nam tận dụng tối đa tiềm năng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, hướng tới mục tiêu trở thành quốc gia phát triển, có thu nhập cao trong những thập kỷ tới.
Nguồn: Tổng hợp
Tin khác